Dönem:19
Birleşim: 6
Tarih:11-10-1995 Salı
Sayın Kabil, kabilse, sürenize riayet etmenizi rica ediyorum.
AHMET KABİL (Rize) – Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; sözlerime başlamadan önce, Dinar’daki depremde ve Rize’deki sel felaketinde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet, yakınlarına sabır ve başsağlığı diliyor, Yüce Meclisi saygıyla selamlıyorum.
Sayın milletvekilleri, Rize’de 30 Ağustos 1995 gecesi saat 01.00-03.00 arası, iki saat sürekli yağan şiddetli yağmur nedeniyle, dereler, ırmaklar taşmış, 181 konut hasar görmüş, yüzlerce işyeri sele gitmiş ve 9 vatandaşımız da hayatını kaybetmiştir; ayrıca, tarım arazileri büyük hasar görmüştür. Güneysu, Çayeli, Pazar, Ardeşen ve Fındıklı İlçelerinin köy yolları, il yollarının birçok kesimi harap olmuş, köprüler ve sanat yapıları tamamen yıkılmıştır.
Rize milletvekilleri olarak, afet sabahı, ulaşabildiğimiz köylere gidip afetzedeleri bizzat ziyaret ettik. Bir gün sonra da, Genel Başkanımız, Ana muhalefet Partisi Lideri Sayın Mesut Yılmaz da afet bölgesine gelmiş, afetzedelerin durumlarını incelemiş ve cenazelerin kaldırılmasına katılmıştır.
Aynı gün, hükümetten 5 sayın bakan afet bölgesinde incelemelerde bulunmuşlardır. Bunların gelişinden ve vatandaşlara “devlet, en kısa zamanda yaralarınızı saracaktır” diye yaptıkları teskin edici vaatlerden, halk, o gün memnun olmuştu. Vatandaş, bu ilginin devam edeceğini, vaatlerin kısa zamanda yerine getirileceğini ümit ediyordu; fakat, vatandaş yanılmıştır. Ancak, sayın bakanlar gitmiş, hasar tespit çalışmaları başlamış, yazışmalar devam etmiş; fakat, beklenen esas yardımlar hâlâ yapılmamıştır. Afet mahallinde bile vatandaş aldatılmıştır.
Köy yollarının geçit vermemesi, Güneysu İlçesinde 26 Eylüle kadar -27 gün- sürmüş, bu süre zarfında o bölgedeki vatandaşlar mahsur kalmış, yaş çaylarını, alım merkezlerine ulaştıramamışlardır.
Köy Hizmetlerinin elindeki, 90 iş makinesinin 30’u dahi randımanlı bir şekilde çalıştırılamadığı gibi, diğer illerden de makine yardımı gelmemiştir.
Afetten 11 gün sonra, İl Genel Meclisi Üyeleri Türkiye Genel Başkanının da bulunduğu bir heyetle gittiğimiz afet bölgesinde, daha makine girmeyen köyler çoğunluktaydı.
Köy Hizmetleri, her zamanki mutat çalışmaları temposunda, hiç telaş etmeden çalışmalarını devam ettirmiştir. Bugün, Çayeli İlçesinde hâlâ kapalı yollar vardır. Mahalle ve köy yollarının açılmasında makine yardımında bulunan, İstanbul. Eminönü, Bahçelievler, Şişli, Ordu, Giresun, Trabzon Belediyelerine ve müteahhitlere teşekkür ediyoruz.
KEMALETTİN GÖKTAŞ (Trabzon) – Rize’yi de söyle!..
AHMET KABİL (Devamla) – Devlet ve il yollarında, Karayolları personelince kısa zamanda yapılan iyi bir çalışmayla muvakkat geçit verilmiş; ancak, bu aşamadan sonra bir çalışma yapılmamıştır. O personele teşekkür ediyorum. Bir an önce, çalışmaların devamını bekliyoruz. Bu yollar, ihaleyle mi yapılacak, emanet usulüyle mi yapılacak, halk, bir an önce başlatılmasını bekliyor.
Köy ve il yollarında dereyle hemzemin olarak, tek şeritten verilen geçitler, en ufak bir su kabarması durumunda tekrar kapanacağı gibi, tahkimat ve sanat yapıları olmadığı için, eskiye nazaran, hasar da çok kolay ve fazla olacaktır. Bugün, yolların yeniden yapımı için herhangi bir çalışma yoktur. Evleri, işyerleri giden vatandaşlara yapılan vaatlerden de haber yoktur.
Afet kapsamına alınan Rize için de, Senirkent’e uygulanan 23.7.1995 gün ve 4123 sayılı Kanunu hükümleri uygulansın. Bu Yasa yalnız Senirkent için değildir, Yasada Rize’nin ismi de vardır. Sel felaketinde bugüne kadar, evleri, işyerleri, arabaları, makineleri harap olan hemşerilerimizin zararlarının karşılanması, vergilerinin affı veya ertelenmesi hususunda hiçbir netice alınamamıştır. Evleri tahrip olan vatandaşlar için, Türkiye Cumhuriyeti Kızılayı, afetten 12 gün sonra, bir TIR’la gönderdiği battaniye, yatak vesair yardımlar, bir partinin il binasında iki gün bekletildikten sonra, aynı binadan, parti yardımı olarak, mahallî televizyonlar çağrılarak reklâm edilip dağıtılmıştır. Bu, nasıl devlet anlayışıdır!..
İlgililerce alelacele yapılan keşiflerde konut, işyeri, yol, su ve PTT hizmetleri dahil hasar toplamı tahminen 850 milyar lira olmasına rağmen, hizmetlerin eski haline getirilmesi için en az 1,5 trilyon liraya ihtiyaç vardır. Yani, gerçek zarar 1,5 trilyon liradır.
(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)
BAŞKAN – Toparlar mısınız Sayın Kabil.
AHMET KABİL (Devamla) – Tamam efendim.
Buna rağmen, bugüne kadar devletten, Acil Destek Fonundan Rize’ye gelen yardım sadece 10 milyar liradır. Mahallî hayırsever halkımızın yardımları, devlet yardımlarından daha fazladır.
Bu afete rağmen, mayıs ayı yaş çay paraları, elli yıldır, ilk defa ekim ayına kadar ödenmemiştir; bu da ikinci bir afettir. Halk perişandır. 5 aydır müstahsil para bekliyor. Bugün itibariyle, mayıs ayından 350 milyar dahil, müstahsilin devletten alacağı 3,5 trilyon liradır. Yüzde 100 enflasyon karşısında zaten yüzde 40’ı gitmiştir. 1991’de l kilo çayla 3 ekmek alınırken, bugün 1 ekmek bile alamıyoruz. Bugün, 6 ay sonra paramızı verin.
Netice olarak, afetle ilgili yasalar işletilerek bir an önce bölge halkına verilen sözler yerine getirilmeli, konut ve işyerleri yardım ve kredileri verilmelidir. Tahrip olan köy ve il yollarının yeniden yapımı için ilgili kuruluşlarca gerekli ödenek sağlanarak bir an önce daha büyük hasara meydan verilmemelidir. ilgili kanuna göre, Hazineden belediyelere ve özel idarelere yapılan yardımların 5 kata kadar artırılması ve bu sürenin belirlenmesi hususunda Bakanlar Kurulu onayının biran önce verilerek, paranın bölgeye intikali sağlanmalıdır.
İlgili sayın bakanlarımızın -muvakkat da olsalar- bu hususlara hassasiyet ve gayret göstereceğini ümit ediyor, Dinar’da ve Rize’de yakınlarını kaybeden vatandaşlarımıza tekrar başsağlığı diliyor, Yüce Meclisi saygıyla selamlıyorum. (ANAP sıralarından alkışlar)
BAŞKAN – Sayın Kabil, teşekkür ediyorum efendim.
Bayındırlık ve İskân Bakanımız Sayın Bilget; buyurun.
BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANI TUNÇ BİLGET (Aydın) – Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; Rize Milletvekilimiz Sayın Ahmet Kabil’in, Rize taşkınıyla ilgili olarak yaptığı konuşma için teşekkür ediyoruz.
Hakikaten, bu afetlerde, bu tür konuların sık sık Yüce Meclisin kürsüsüne getirilmesinde fayda olduğu kanaatindeyiz.
Biliyorsunuz, Karadeniz Bölgesi, jeofizik ve topografik yapısı itibariyle, iklim ve yerleşme özellikleri nedeniyle, heyelanlar ve taşkınlar açısından, Türkiye’nin en riskli bölgesi.
Yine biliyorsunuz, 30 Ağustos günü, gece yarısından itibaren yağışlar arttı ve Rize İli hudutları içinde, Şairler, Aşıklar, Çano ve Büyükdere çaylarının taşmasına neden oldu. İlin, özellikle, Çayeli, Güneysu, Pazar, Ardeşen, Hemşin ve Çamlıhemşin ilçeleriyle, ona bağlı köylerde mal ve can kayıpları oldu. Taşkın ve taşkınların yol açtığı heyelanlar nedeniyle, maalesef, il hudutları içerisinde 9 kişi hayatını kaybetti, 9 vatandaşımız da yaralandı. Ölenlere Allah’tan rahmet diliyoruz.
Yapılan hasar tespitleri sonucunda, il hudutları içinde 48 köyde, 38 yıkık ve ağır hasarlı, 14 de orta hasarlı ve yine, 165 hafif hasarlı yapı tespit ettik; ama, ulaşım şebekesi yönünden, hasar, daha çok, köy ve il yollarıyla, köprüler, enerji iletim hatları, telefon hatları, içme suyu tesisleri ve kanalizasyon şebekesinde yoğunlaştı.
Olayın hemen akabinde -her sefer olduğu gibi- valiliğin oluşturduğu kurtarma ve ilkyardım komitesi, kurtarma ve yardım çalışmalarına, hasar onarımlarına başladı. O zaman, 11 milyar lira para gönderildi. Bu parayla, vatandaşların acil tedavi, barınma, yiyecek, giyecek gibi ihtiyaçları karşılandı. Hasar gören içme suyu, elektrik, telefon, köy ve il yollarının ve köprülerin onarımları -bizim elimizdeki bilgilere göre- yapıldı. Yol onarım ve dere yatakları ıslah çalışmalarına, Köy Hizmetleri, Karayolları ve Devlet Su İşlerine ait 36 dozer, 20 yükleyici, 5 kanal kazıcı, 5 kompresör ve 60 kamyon dahil,151 iş makinesi tahsis edildi, köy ve il yolları ulaşıma açıldı. Elektrik, içme suyu, telefon hasarları -tamamen değil- büyük ölçüde onarıldı; ama, iyileştirilmesi gerekiyor ve bu çalışmalar devam ediyor.
Değerli milletvekili haklıdır; çok fizikî hasara yol açmıştır; hasarın portresi, 1 trilyon liraya yakın olduğu tahmin ediliyor.
Bakanlığımın görev alanına giren konularla ilgili olarak -önce oradan başlayayım- yıkılan ve ağır hasar gören konutların hasar tespiti ve yer seçimi çalışmaları tamamlandı. Yeniden yapımı, 1996 yılı programı içinde süratle bitirilecek. Konutlar, yıl içinde bitirilecek. İşyerlerinin yapımı, şu ana kadar, Afetler Kanununa göre mümkün olamıyordu; ama, şimdi; getirdiğimiz, Afetler Kanununda değişiklik yapan yasa tasarısı, inşallah, süratle yürürlüğe girecek ve bunları da kapsama alacağız; orada da bir sorun yok.
Bölgedeki çiftçi, üretici ve zarara uğrayan diğer kişilere, 4123 sayılı Yasaya göre yapılacak yardımlar için bir kararname hazırlıyoruz.
Karayolları Genel Müdürlüğümüzün yaptığı çalışmalar şu: Rize-Hopa devlet yolunda, Çayeli geçişindeki Aşıklar Köprüsü ile Işıklı geçişindeki Konak Köprüsünün yaklaşım dolguları tahrip olmuştur. Emanet çalışılarak trafiğe geçiş veriliyor. Rize-Güneysu yolundaki hasarlar tahkimat yapılarak gideriliyor. Çayeli-Büyükköy il yolunda 1400 metre ilâ 8 kilometre arasındaki tahribatlar, emanet çalışmayla, servis yollarındaki trafiğe geçiş verilmiş şu ana kadar. Çayeli-Kaptanpaşa il yolunda 300 metre ilâ 20 kilometre arasındaki tahribatlar, yine, emanet çalışılarak giderildi, trafiğe geçiş verildi. Pazar-Hemşin il yolunda 600 metre ilâ 17 kilometre arasında servis yolu yapılarak trafiğe geçiş verildi. Ayrım-Çamlıhemşin il yolunda 4 ilâ 9 kilometre arasındaki tahribatlar, yine, emanetle verildi.
Şimdi, adı geçen, arz ettiğim bu devlet ve il yollarında meydana gelen önemli hasarlar var. Geçişleri veriyoruz tabiî. Bunun için 160 milyar lira harcayacağız. Bugünlerde, tahmin ediyorum, ek ödenek oraya ulaşmış olacak.
AHMET KABİL (Rize) – 160 milyar lira azdır Sayın Bakan.
BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANI TUNÇ BİLGET (Devamla) – Olabilir… Olabilir…1996’ya ilave edeceğiz o zaman.
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünde, olayın ilk anından itibaren, Büyükdere, Cano, Şairler, Aşıklar, Melyat, Hemşin, Konak ve Güneysu Derelerinde, civar bölge ve illerden sevk edilen iş makinelerinin de katılımıyla, dere yataklarının düzeltilmesi, yıkılan seddelerin onarımı, dere yataklarındaki molozların kaldırılması çalışmaları yapıldı; işlerin tamamı bitmedi, yüzde 85’i bitti. Halen 8 dozer ve 1 ekskavatörle çalışmalara devam ediyoruz.
Ayrıca, yörede, hemen her yıl taşan derelere kalıcı çözüm bulmak zorundayız. Bu amaçla, Aşıklar, Cano, Pazar ve Hemşin Dereleri için seri inkişaf raporları düzenlendi; önümüze geliyor. Bu raporlara göre, Çayeli, Madenli, Hemşin, Pazar, Büyükköy, Gündoğdu, Güneysu içmesuyu tesislerinin onarımı için 25 milyar lira kadar parayı İller Bankasından gönderdik.
İçmesuyu onarım çalışmaları büyük ölçüde tamamlandı. Daha yapılacak işler var, yok değil; ama, elimizden geldiği kadar süratle çalışıyoruz.
Bölgede köy yollarıyla ilgili olarak, bugünlerde, grevler, biraz aksama da yapıyor -sayın valiyle konuştuk- ama, öyle zannediyorum ki, hem Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü hem Bakanlığıma bağlı kuruluşlar, Sayın Kabil’in değindiği konularda biraz daha çaba sarf edecekler. Yöre halkımız müsterih olsun, elimizden geleni yapacağız efendim.
Saygılarımı sunuyorum.
BAŞKAN – Sayın Bakan, teşekkür ediyorum.